«Οταν έκλαψε ο Νίτσε»

Το 2001 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' επισκέφθηκε την Ελλάδα. Ηταν η πρώτη επίσκεψη Πάπα μετά το Σχίσμα του 1054. Την ίδια χρονιά η NASA χρηματοδότησε μουσική παράσταση στην Αθήνα, στους στύλους του Ολυμπίου Διός, η οποία μεταδόθηκε στον πλανήτη Αρη. Ηταν η χρονιά κατά την οποία πτώχευσε η Αργεντινή. Το 2001 έμεινε όμως για πάντα συνδεδεμένο με την επίθεση στους δίδυμους πύργους
 
Το «Οταν έκλαψε ο Νίτσε» που είχε εκδοθεί στις ΗΠΑ το 1992 και κυκλοφόρησε εκείνη τη χρονιά στα ελληνικά, μεταφρασμένο από την Ευαγγελία Ανδριτσάνου και τον ψυχαναλυτή και ποιητή Γιάννη Ζέρβα, υπήρξε το ευπώλητο βιβλίο της χρονιάς.
Πόσους μπορεί να ενδιαφέρει αναγνωστικά μια ψυχοθεραπευτική περιπέτεια; Και μάλιστα, με σαφώς υπολογισμένες δόσεις φιλοσοφίας; Πώς είναι δυνατόν ένα μυθιστόρημα με θέμα τη σχέση φιλοσοφίας και ψυχοθεραπευτικής να πουλάει, να συζητιέται στις παρέες, να διαβάζεται στην αμμουδιά; Οταν ο συγγραφέας του είναι ο Ιρβιν Γιάλομ, φαίνεται ότι γίνεται.
 
Το μυθιστόρημα «Οταν έκλαψε ο Νίτσε» αναδείχθηκε γρήγορα σε αναγνωστική μόδα. Ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που αποδεικνύονται χρηστικά. Ο Γιάλομ εισάγει τους αναγνώστες του στη φιλοσοφία και την ψυχανάλυση, με δόλωμα την πλοκή. Προσφέρει οδηγίες χρήσης του βίου.
Βιέννη, 19ος αιώνας. Η πόλη όπου συμβαίνουν τα πάντα. Ο Γιόζεφ Μπρόιερ, συνεργάτης του Φρόιντ και εύπορος γιατρός, συναντά τη θυελλώδη και θρασύτατη Λου Σαλομέ. Εκείνη του ζητά εντατικά να γιατρέψει έναν φίλο της, καθηγητή Φιλοσοφίας. Η συνάντηση αυτή, η οποία ιστορικά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, δίνει την αφορμή στον Γιάλομ να αντικρύσει τον φιλόσοφο με τον ψυχίατρο.
 
Ο Νίτσε περιγράφει τα συμπτώματά του, αντιστέκεται όμως σθεναρά σε κάθε υποψία επιβολής εξουσίας του γιατρού. Εχει ανάγκη την αρρώστια του, γι' αυτό την υπερασπίζεται. Η φιλοσοφία τον φέρνει αντιμέτωπο με την άβυσσο. Βυθομετρεί τον γκρεμό της ύπαρξης. Οι ημικρανίες του είναι ο «καθαρτικός σπασμός». Του επιτρέπουν να συνεχίσει το έργο του. «Εχω όφελος από την κακή μου όραση», διατείνεται ο Νίτσε. «Εδώ και χρόνια δεν μπορώ να διαβάσω τις σκέψεις άλλων διανοητών. Γράφω με αίμα, και η καλύτερη αλήθεια είναι η αιματηρή αλήθεια!».
 
Αλλωστε, η αρρώστια του Νίτσε τον προστάτευσε από σειρήνες και κακοτοπιές. Τον ανάγκασε να παρατήσει την άχαρη πανεπιστημιακή σταδιοδρομία του, τον απάλλαξε από τον στρατό και από τον σεξουαλικό πόθο. Τον έφερε πρόσωπο με πρόσωπο με την πραγματικότητα του θανάτου. Μεγάλο κέρδος και σπουδαίο καύσιμο. Ο Νίτσε δούλευε συνεχώς χωρίς ανάπαυση. Φοβόταν ότι θα πεθάνει προτού ολοκληρώσει το έργο του. «Η γεύση του θανάτου στο στόμα μου μού έδινε προοπτική και θάρρος. Το θάρρος να είμαι ο εαυτός μου, αυτό είναι το σημαντικό», αποκάλυψε
 
Ο Νίτσε απαίτησε από τον Μπρόιερ ειλικρίνεια. Ο γιατρός, με τη σειρά του, γοητεύτηκε από τον φιλόσοφο. Του πρότεινε μια παράξενη ανταλλαγή: Να λειτουργήσει ο ίδιος ως γιατρός για το σώμα του Νίτσε και, την ίδια στιγμή, ο Νίτσε να θεραπεύσει την ψυχή του Μπρόιερ. «Κάντε το πείραμα πάνω μου!», αναφώνησε ο γιατρός. «Είμαι το τέλειο υποκείμενο. Εχω σκοτώσει τον Θεό. Δεν πιστεύω στο υπερφυσικό και πνίγομαι στον μηδενισμό. Δεν ξέρω γιατί να ζω. Δεν ξέρω πώς να ζω».
 
Ο Νίτσε θεωρούσε ότι η απόγνωση είναι το αντίτιμο που πληρώνει κανείς για την αυτοσυνείδηση. Παρά ταύτα, επιχείρησε να θεραπεύσει τον γιατρό του. Βρήκε την ευκαιρία να ξεδιπλώσει τη θεωρία του. Οι ρόλοι αντιστράφηκαν.
Ο Γιάλομ μέσα από την τεχνική της φωτοσκίασης και των αντιθέσεων παρουσίασε δύο πρόσωπα, κυρίως όμως δύο κοσμοθεωρίες, που άλλοτε προσεγγίζουν και άλλοτε συγκρούονται, πάντα όμως φωτίζουν η μία την άλλη.
Οι διάλογοι αναπτύσσονται άλλοτε ως διαλέξεις και άλλοτε ως διαξιφισμοί. Κυρίως λειτουργούν ως αφορμές για να ξεδιπλωθούν θεωρίες και να δοθούν, ρητά ή υπόρρητα, συμβουλές βίου. Ανάμεσά τους το «Γίνε αυτός που είσαι» ή το διάσημο «Ο,τι δε με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό».
Για τον Γιάλομ η λογοτεχνία αποδεικνύεται πρόσχημα, δόλωμα, όχημα μεταφοράς ιδεών. Η πλοκή και οι ήρωες μετατρέπονται σε εργαλεία διδασκαλίας. Γίνονται ένας πιο εύπεπτος - και ίσως πιο εναργής - τρόπος για να ειπωθούν οι μεγάλες αλήθειες της ζωής. Αρκεί να πιστεύει κανείς πως αυτές υπάρχουν. Και ότι δρουν παρηγορητικά.
Εφέτος, 10 χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση, το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε», κυκλοφορεί από την Αγρα σε νέα πολυτελή έκδοση, με νέο επίμετρο του συγγραφέα, φωτογραφίες και βιογραφικά σημειώματα όλων των ιστορικών προσώπων που αναφέρονται στο βιβλίο καθώς και από δύο επιστολές. Ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και δείχνουν ότι η φανταστική συνάντηση του Νίτσε με τον Μπρόιερ, τον δάσκαλο του Φρόιντ, γύρω από την οποία αναπτύσσεται το μυθιστόρημα, θα μπορούσε να έχει συμβεί στ΄αλήθεια: «Η συγγραφική δημιουργία είναι η Ιστορία όπως θα μπορούσε να είναι στην πραγματικότητα» γράφει στο επίμετρο ο συγγραφέας παραθέτοντας τον Αντρέ Ζιντ.

Ο συγγραφέας

Γεννημένος το 1931, ο Ιρβιν Γιάλομ είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ στις ΗΠΑ. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στην ψυχιατρική. Εχει δημοσιεύσει επιστημονικά βιβλία και άρθρα, επίσης διηγήματα («Ο δήμιος του έρωτα», «Η μάνα και το νόημα της ζωής») και μυθιστορήματα («Οταν έκλαψε ο Νίτσε», «Στο ντιβάνι»), τα οποία έγιναν γρήγορα ευπώλητα και μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Ο Γιάλομ εστιάζει το ενδιαφέρον του στο θέμα της ψυχοθεραπείας. Η πεζογραφία του αναδεικνύει τα μοτίβα της ψυχικής ταραχής, της ψυχικής νόσου και της θεραπείας.
Η μεγάλη εκδοτική επιτυχία του Γιάλομ οφείλεται κυρίως στον τρόπο που λειτουργούν τα βιβλία του. Ο αναγνώστης δεν διαβάζει απλώς μια ιστορία. Αγοράζει έναν οδηγό πλεύσης του βίου. Τα βιβλία του Γιάλομ προσλαμβάνονται όχι τόσο ως λογοτεχνία όσο ως χρηστικοί οδηγοί της ζωής. Ο Γιάλομ ανακατεύει τη μυθοπλασία του με υψηλή δόση εύπεπτης ψυχανάλυσης. Ο αναγνώστης νιώθει πως μαθαίνει κάτι για τη ζωή και τον κόσμο - και μπορεί να το χρησιμοποιήσει αμέσως.